Πάθη και Αρετές στη διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά

Ανέστης Κεσελόπουλος

Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς στηρίζει τη διδασκαλία του για τα πάθη και τις αρετές στη θεμελιακή θεολογική διάκριση της κατα φύση και παρά φύση ζωής του ανθρώπου. Τα πάθη δεν ανήκουν στην ανθρώπινη φύση. Τα πάθη οντολογικά σχετίζονται με την ανυπαρξία, αφού το κακό δεν είναι φύση, έστω φύση κακή, αλλά έξη. Τα πάθη, ως «οδοί διεστραμμέναι πάντως και σκολιαί», είναι οι καταστάσεις που λυμαίνονται τη ζωή του ανθρώπου, ενώ οι διάφορες αμαρτίες είναι συμπτώματα μόνο αυτών των καταστάσεων.

Η επιστροφή από την παρά φύση κατάσταση της δουλείας των παθών στην κατά φύση περιοχή της αγάπης του Θεού γίνεται με τη μετάνοια. Μετάνοια κατά τον Γρηγόριο Παλαμά είναι το «μισήσαι την αμαρτίαν και αγαπήσαι την αρετήν και εκκλίναι από του κακού και ποιήσαι το αγαθόν». Ο άνθρωπος, όταν δε μετανοεί, παραμένει δούλος της αμαρτίας και του θανάτου και βρίσκεται μακριά από το Θεό. Το γεγονός της πτώσεως είναι για τον Γρηγόριο Παλαμά το κέντρο του κατά Θεόν πένθους, που πηγάζει από τη στέρηση του Θεού και βιώνεται ως αναζήτηση Εκείνου. Ο άνθρωπος, που ζει «εν ειδήσει της τοιαύτης στερήσεως», νιώθει έντονη την ανάγκη να πενθήσει για τις αμαρτίες του και να καθαρίσει με το πένθος «τους εξ αμαρτίας μολυσμούς». Η κάθαρση από τα πάθη βρίσκει την αληθινή της διάσταση στο μυστηριακό χώρο της Εκκλησίας και δεν τοποθετείται στα πλαίσια ενός συναισθηματικού βιώματος ή απλώς ηθικού γεγονότος, αλλά είναι ο ουσιαστικότερος τρόπος προσωπικής υπάρξεως και κοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό και τους άλλους ανθρώπους.

Σύμφωνα με αυτή την άποψη η κάθαρση ποτέ δεν μπορεί να νοηθεί σαν μια αρνητική κατάσταση περιορισμένη μόνο στην αποφυγή της αμαρτίας, αλλά συνδέεται άμεσα με την άσκηση των αρετών. Πηγή της αρετής δεν είναι ο άνθρωπος, αλλά ο Θεός. Επομένως, η αρετή του ανθρώπου είναι καρπός και μαρτυρία της μετοχής του στη ζωή του Θεού.

Περίληψη του βιβλίου
«Πάθη και Αρετές στη διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά», Ανέστης Κεσελόπουλος, εκδ. Δόμος Αθήνα 1982, σσ 247

https://www.imdlibrary.gr